De Romeinen achterna in Haltern

Terug naar de tijd van de Romeinen: in Haltern am See is het op z’n Duits gezegd een Katzensprung. Tweeduizend jaar geleden was dit één van de belangrijkste Romeinse steunpunten in Germania. Het Römermuseum laat je ervaren hoe het leven was voor de meer dan 5000 soldaten en ook hoe het kon eindigen.

Een stenen vlakte, omzoomd door gazons en coniferen. Het is moeilijk voor te stellen, maar precies op de plek waar je als bezoeker van het Römermuseum je auto parkeert bevond zich een centraal punt van de Romeinse nederzetting, de pottenbakkerij. Deze voorzag de hele militaire gemeenschap van kookgerei en andere aardewerken gebruiksvoorwerpen.

In het museum is – behalve een scala aan potten, pannen en kruiken - een van de ovens te zien. Inclusief de stalen behuizing waarmee het uit de bodem onder de huidige parkeerplaats werd geheveld. Het is precies wat de toch al toegankelijke presentaties in het museum extra attractiewaarde geeft: dat het zich allemaal op deze plek heeft afgespeeld. Telkens weer word je je bewust van het feit dat je met je hedendaagse sneakers op ‘Romeinse grond’ staat.

Het begint al in de filmzaal, waar in een spannende trailer de omvang en betekenis wordt geschetst van deze legerplaats aan de oevers van de rivier de Lippe. Behalve over een enorme kazerne beschikten de Romeinen hier ook over een complete marinebasis. Het was het zenuwcentrum van de Romeinse machthebbers in het rechtsrheinische deel van Germania. En nu is het, dankzij decennia van opgravingen, het best onderzochte militaire steunpunt uit de tijd van de Romeinse keizer Augustus (63 v. Chr.-14 na Chr.). Begin september nog legde een archeologisch team drie niet eerder ontdekte graven bloot op het voormalige grafveld, waar tot dan al zo’n 100 rustplaatsen in kaart waren gebracht.

Hoe experts zo’n vindplaats aantreffen is in het museum ook te zien. Het is bijna aandoenlijk: een eenvoudige kookpot die als urn diende met een kleine kruik als grafgeschenk, weggezakt in diepere bodemlagen. Zo keerden Romeinse militairen terug tot Germaanse aarde, na jaren van huis te zijn geweest. Hoe hun dagelijks leven eruit zag vertelt bijvoorbeeld een legertent van leer waarin ze met acht man sliepen. De bepakking van 18 kilo die ze op hun marsen meetorsten. Hoe zwaar dat is mag je zelf uitproberen. De sandalen die ze droegen hebben dikke zolen met spijkers en zijn zo'n klein, maar goed voorbeeld van het ambachtelijk vernuft van de Romeinen. Dat straalt ook af van de originele helm, nog bijna intact, met versieringen in brons en rood emaille.

De Romeinen waren de Germanen niet alleen in militair opzicht de baas. Ook in bijvoorbeeld logistiek, transport, bouwkunst en geletterdheid liepen ze ver vooruit, zoals het museum aanschouwelijk maakt. Iets waarin ze dan weer niet voor elkaar onderdeden was de liefde voor het dobbelen. Al verbaasde de Romeinse geschiedschrijver Tacitus zich over het grenzeloze fanatisme waarmee de Germanen (‘merkwaardigerwijs volledig nuchter’) het spel speelden. ‘Alsof hun leven van die ene beslissende worp afhing’.

Maar zoals Tacitus’ collega, de geschiedschrijver Florus vaststelde: de Germanen waren dan misschien wel overwonnen, dat betekende nog niet dat ze ook waren bedwongen. Het gruwelijke bewijs werd in de herfst van het jaar 9 na Christus geleverd met de Varusslacht. Genoemd naar de Romeinse veldheer die met drie legioenen in de pan werd gehakt, nadat zijn Germaanse opponent Arminius ze in een hinderlaag had gelokt. Zeker 15.000 Romeinse soldaten werden gedood of tot slaaf gemaakt.

Hoe maak je de massaliteit van deze slag zichtbaar? Voor het Römermuseum een kinderlijk eenvoudige opgave, dankzij… een eindeloze hoeveelheid Playmobil-poppetjes. Ooit gebruikt om de Varusslacht uit te beelden in het populaire Duitse kinderprogramma  ‘Die Sendung mit der Maus’ werden de speelgoedlegers geschonken aan het museum in Haltern, waar een van de drie vermorzelde legioenen was gelegerd.

Op het buitenterrein van het museum is de nederlaag ver weg. Hier krijg je een goede indruk van de militaire glorie, dankzij een reconstructie van een deel van het houten verdedigingswerk dat het Romeinse complex omringde. Het staat precies op de plek waar het tweeduizend jaar geleden werd opgetrokken. Je voelt je nietig bij de aanblik. Stoere jongens, die Romeinen.